Mãn nhãn dáng cổ nguyệt bonsai nhìn là mê
Trong muôn hình vạn trạng của nghệ thuật bonsai, có một dáng cây Cổ Nguyệt đẹp lạ thường. Không dữ dội, dáng Cổ Nguyệt mang một vẻ đẹp dịu dàng, tĩnh lặng và đầy chất thơ. Thân cây uốn thành một vòng tròn để lộ một khoảng trống thanh thoát. Tựa như vầng trăng cổ, vừa hư vừa thực, vừa hiện diện mà lại như không. Dáng Cổ Nguyệt là sự lựa chọn tuyệt vời của những nghệ nhân ưa chiêm nghiệm.
I. Cổ Nguyệt – Dáng trăng tròn trong nghệ thuật bonsai
Bonsai dáng Cổ Nguyệt chọn cho mình một cách biểu đạt nhẹ nhàng: tạo ra khoảng trống để gợi lên điều tròn đầy. Khoảng trống ấy chính là vầng trăng, là linh hồn của dáng Cổ Nguyệt. Đây là một trong những kiểu bonsai vừa mang tính tạo hình cao, vừa ẩn chứa triết lý sâu sắc.
Cái tên "Cổ Nguyệt" có thể hiểu là “vầng trăng xưa” gợi cảm giác hoài niệm, thanh tịnh. Thân cây uốn lượn, tạo nên một vòng cung khép kín hoặc gần kín. Chúng mô phỏng hình ảnh của mặt trăng rằm thanh thoát, yên bình và đầy thi vị. Người yêu dáng Cổ Nguyệt thường là người yêu tĩnh lặng, vẻ đẹp ẩn dụ.
II. Đặc điểm tạo hình của dáng Cổ Nguyệt
1. Cấu trúc vòng tròn nguyệt môn
Điểm đặc trưng nhất của dáng Cổ Nguyệt là phần thân chính uốn thành một vòng tròn hoặc vòng gần khép kín. Chúng tạo nên một vùng trống hình trăng. Đây chính là “nguyệt môn” vùng không gian trống tượng trưng cho ánh trăng, sự viên mãn. Đồng thời cũng là biểu tượng của “hư vô” – tinh thần cốt lõi trong triết lý phương Đông.
Vòng tròn phải mềm mại, liên tục, không gãy khúc hay thô cứng. Khoảng trống giữa thân cây phải thoáng đãng, sạch cành, không để lá. Hình dáng trăng có thể là trăng rằm (vòng tròn kín) hoặc trăng khuyết (vòng hở).
2. Sự cân bằng trong bố cục tổng thể
Dáng Cổ Nguyệt chú trọng phần thân nhưng không vì thế mà lơ là phần rễ, thân, tán. Một cây bonsai Cổ Nguyệt đạt tiêu chuẩn phải:
Có hệ thống rễ bám chắc, lan tỏa đều, tạo cảm giác vững chãi như gốc cổ thụ giữa trời. Thân chính uốn tròn nhưng vẫn có điểm tựa. Tán lá phía trên hoặc phía ngoài vòng tròn được bố trí hài hòa, tôn lên khoảng nguyệt.
III. Lịch sử và ý nghĩa biểu tượng của dáng Cổ Nguyệt
1. Gốc gác văn hóa Đông Á
Dáng Cổ Nguyệt lấy cảm hứng trực tiếp từ kiến trúc nguyệt môn. Những cổng tròn thường thấy trong vườn cổ Trung Hoa, Nhật Bản hay thậm chí tại các ngôi chùa cổ Việt Nam. Kiến trúc này tượng trưng cho sự tròn đầy, viên mãn. Đồng thời là biểu tượng cho lối đi vào một thế giới tĩnh tại, nội tâm.
Trăng trong văn hóa Á không chỉ là thiên thể mà còn là biểu tượng thiêng liêng. Nó gắn liền với thơ ca, thiền định, sự cô đơn và đoàn viên. Trong hàng ngàn năm, từ Lý Bạch đến Nguyễn Du, ánh trăng luôn hiện diện trong thơ văn như một “người bạn tâm giao”. Bonsai dáng Cổ Nguyệt vì thế không đơn thuần là hình thể, mà là sự kết tinh giữa cây – người – trời đất.
2. Biểu tượng của sự viên mãn và hư vô
Cái vòng tròn của dáng Cổ Nguyệt không chỉ đẹp về thị giác mà còn ẩn chứa biểu tượng thiền học. Trong Phật giáo, vòng tròn trống (Enso) tượng trưng cho sự giác ngộ, vạn vật sinh diệt và cái đẹp của tính không. Khoảng trống giữa thân cây không phải là thiếu hụt, mà là chỗ dừng cho tâm trí lắng đọng.
IV. Kỹ thuật tạo dáng Cổ Nguyệt
1. Chọn giống cây phù hợp
Không phải loài cây nào cũng có thể uốn thành vòng tròn mềm mại như dáng Cổ Nguyệt. Loại cây thích hợp thường có đặc điểm:
Thân dẻo, dễ uốn mà không bị gãy gập: như linh sam, mai chiếu thủy, si, sam núi, cần thăng.
Có khả năng hồi phục tốt sau khi uốn ép mạnh, dễ nảy chồi từ thân.
Vỏ cây bền và ít nứt nẻ trong quá trình uốn khép kín.
2. Phương pháp uốn vòng nguyệt
Đây là công đoạn khó và đòi hỏi kiên nhẫn:
Giai đoạn đầu, cây được trồng theo hướng thẳng để lấy thân dài. Khi thân đủ dẻo và trưởng thành, nghệ nhân bắt đầu uốn cong dần từng đoạn bằng dây nhôm hoặc khung sắt. Với cây lớn hoặc già, nghệ nhân phải dùng nhiệt nước để làm mềm gỗ trước khi uốn vòng. Vòng tròn thường được cố định trong ít nhất 6 tháng đến 1 năm để đảm bảo ổn định.
3. Phối tán và tạo chiều sâu
Tán lá của bonsai Cổ Nguyệt cần nhẹ và thoáng. Phân bố về phía ngoài vòng tròn, hoặc trên đầu, để tôn trọng không gian nguyệt môn. Trong một số trường hợp, nghệ nhân còn kết hợp với rêu, đá để tạo chiều sâu cảnh vật.
V. Lỗi thường gặp khi làm bonsai Cổ Nguyệt
Vòng tròn méo mó, thiếu sự tròn đầy → làm giảm giá trị thẩm mỹ và triết lý của dáng.
Cành lá lấn vào nguyệt môn → mất đi tính biểu tượng.
Tỷ lệ bất hợp lý giữa vòng tròn và thân chính → cây bị thô hoặc lạc nhịp.
Sử dụng cây thân gỗ cứng → dễ gãy, không đạt được độ mềm mại.
Bonsai dáng Cổ Nguyệt không phô trương, nhưng đủ sức làm người ta dừng lại thật lâu. Cái đẹp của Cổ Nguyệt không nằm ở độ cầu kỳ, mà nằm ở khoảng trống đủ để khiến tâm hồn người xem lắng xuống. Đó là nơi để ta ngắm cây mà quên đời, nhìn cây mà soi chính mình. Chơi dáng bonsai Cổ Nguyệt không chỉ là trồng một cây, mà là nuôi một vầng trăng trong tâm tưởng.
