Bonsai dáng thú - Liên tưởng con vật thú vị, độc đáo

Trong nghệ thuật bonsai, dáng cây không chỉ là một yếu tố thẩm mỹ mà còn là cách con người truyền tải tư duy. Trong số đó, bonsai dáng thú là một trường phái độc đáo. Nó mang đậm tính biểu tượng, sáng tạo và đôi khi vượt khỏi khuôn khổ truyền thống. Loại dáng này gợi lên hình ảnh các loài động vật. Thể hiện sự sống động, mạnh mẽ và sinh khí trường tồn trong hình hài cây cảnh.

I. Khái quát về bonsai dáng thú

1.1. Định nghĩa

Bonsai dáng thú là những cây cảnh được tạo hình sao cho bố cục gợi liên tưởng đến hình dáng một loài thú cụ thể. Không nhất thiết phải mô phỏng chính xác từng chi tiết như điêu khắc. Dáng thú trong bonsai thường mang tính biểu tượng, lấy cảm hứng từ hình thái hoặc động tác của con vật.

1.2. Nguồn gốc và cảm hứng

Dáng thú không phổ biến trong các trường phái bonsai cổ điển Nhật Bản hay Trung Hoa. Chúng thường được phát triển trong dòng bonsai hiện đại. Đặc biệt là bonsai nghệ thuật ở Việt Nam, Thái Lan, Indonesia. Với tinh thần sáng tạo không giới hạn, các nghệ nhân đã nhìn vào cây và tưởng tượng ra những linh vật. Có thể kể đến như rồng, hổ, voi, rùa, kỳ lân. Thậm chí là hình tượng trừu tượng như phượng múa, sư tử vờn mồi, cá chép hóa rồng...

II. Phân loại bonsai dáng thú phổ biến

Bonsai dáng thú không có hệ thống phân loại chính thống như dáng trực, dáng xiên, dáng đổ... Tuy nhiên, người chơi thường chia chúng theo hình tượng mà cây gợi ra. Dưới đây là một số dáng thú nổi bật và phổ biến:

2.1. Dáng khỉ 

Bonsai dáng khỉ mô phỏng dáng vẻ nhanh nhẹn, nghịch ngợm, leo trèo của loài khỉ. Đây là một dáng mang tính hình tượng rõ ràng nhưng đòi hỏi nghệ nhân phải quan sát kỹ.

Đặc điểm tạo hình:

Thân cây cong gập nhiều đoạn, mô phỏng động tác khỉ leo trèo hoặc ngồi cúi.

Phần rễ nổi có thể tạo hình như chân hoặc tay khỉ, nắm lấy đá hoặc trụ cây.

Thân trên tạo khối như đầu và lưng khỉ, có thể gù nhẹ, xoay hoặc vươn.

Cành phụ được xử lý để mô phỏng tay giơ lên, hoặc đuôi cong phía sau.

Nếu cây có một nhánh mọc lệch về phía trước, có thể uốn thành tư thế khỉ với tay chống đất.

2.2. Dáng hổ 

Dáng cây như một con hổ nằm phủ phục dưới đất, đầu hơi nhô lên như đang săn mồi.

Rễ cây: Trồi lên như móng vuốt.

Thân nghiêng: Có đoạn thân sát đất, gợi hình lưng hổ.

Ý nghĩa: dũng mãnh, uy quyền, phòng thủ mạnh mẽ.

2.3. Dáng voi 

Đặc điểm là cây có thân lớn, chân rễ to bè như chân voi, phần ngọn hướng về một phía như đầu voi giơ vòi.

Dáng cây mang vẻ uy nghiêm, hiền lành, điềm tĩnh.

Có thể kết hợp phần tán lá nhỏ tượng trưng cho đôi tai.

Ý nghĩa: trường thọ, kiên nhẫn, trí tuệ và sức bền.

2.4. Dáng rùa 

Thân cây thấp, uốn sát đất như mai rùa, phần rễ trồi gồ như chân rùa, đỉnh ngọn là đầu rùa ngẩng cao. Dễ gặp ở sanh, si, đa – cây có bộ rễ phát triển mạnh. Chúng mang ý nghĩa bền vững, sống lâu, hóa giải sát khí phong thủy.

2.5. Dáng chim 

Các cây dáng thú thuộc nhóm chim thường mảnh mai, thanh thoát hơn:

Phụng múa: Cây có thân uốn như vũ điệu phượng hoàng, ngọn cao vươn như mỏ.

Hạc chầu: Dáng thẳng cao, phần gốc hẹp, thân thon, đỉnh ngọn vươn lên như đầu hạc.

III. Kỹ thuật tạo hình bonsai dáng thú

Tạo hình bonsai dáng thú là một công việc công phu. Đòi hỏi sự quan sát tinh tế, trí tưởng tượng phong phú và kỹ thuật uốn nắn chính xác. Các bước cơ bản bao gồm:

3.1. Chọn cây phù hợp

Không phải giống cây nào cũng tạo được dáng thú. Nên chọn:

Cây có khả năng sống khỏe, dễ uốn như sanh, si, linh sam, me, khế, mai chiếu thủy...

Cây có rễ phát triển nổi bật để mô phỏng chân, vuốt, thân mình.

3.2. Hình dung dáng thú từ phôi cây

Quan sát tổng thể thân, rễ, nhánh.

Tưởng tượng hình ảnh con thú có thể "ẩn hiện" trong bố cục.

Đánh dấu các điểm cần bẻ, xoắn, hạ thấp, nâng cao.

3.3. Uốn dây và tạo khối

Dùng dây nhôm hoặc dây thép để uốn thân cây theo các đoạn gập, tương tự các khớp của con vật.

Tạo điểm nhấn ở phần đầu (đỉnh ngọn), làm rõ "đầu thú", hướng chuyển động.

Bấm, cắt cành phụ để tạo cánh, tai, đuôi hoặc vuốt.

3.4. Tạo rễ nổi

Với những cây như sanh, có thể để rễ mọc tự do rồi dẫn xuống như chân thú. Có thể cắt tỉa phần rễ để định hình móng hoặc dáng đi.

3.5. Chăm sóc sau tạo hình

Sau khi uốn, cần dưỡng cây trong môi trường ổn định. Tránh thay chậu ngay hoặc cắt rễ sâu, vì sẽ khiến cây yếu. Theo dõi phản ứng của cây trong 2–3 tháng, rồi mới tiếp tục chỉnh sửa.

IV. Ý nghĩa phong thủy và nghệ thuật

4.1. Biểu tượng của sức mạnh và linh khí

Bonsai dáng thú thường mang tính hộ mệnh, trừ tà, thu hút tài lộc, giống như các linh vật trong văn hóa Á Đông. Rùa – trường tồn, vững chắc hay voi – may mắn, bình an…

Chính vì vậy, người chơi thường đặt bonsai dáng thú tại vị trí quan trọng trong nhà, văn phòng, cổng vào. 

4.2. Thể hiện cá tính của nghệ nhân

Khác với những dáng cây truyền thống mang tính quy tắc, bonsai dáng thú thể hiện rõ cái tôi của nghệ nhân. Nó không chỉ là kỹ năng mà còn là sáng tạo và trực giác. Mỗi tác phẩm đều mang dấu ấn riêng, không ai giống ai.

V. Lưu ý khi chơi bonsai dáng thú

Không quá lạm dụng hình tượng: Nên giữ sự tinh tế, gợi hình hơn là làm quá giống điêu khắc.

Ưu tiên tính tự nhiên: Cây vẫn phải sống khỏe, phát triển đều, không bị "gượng ép".

Tôn trọng nguyên tắc sinh học: Dù sáng tạo, vẫn phải tuân theo sinh lý. Cây cần ánh sáng, độ ẩm, thoát nước...

Bonsai dáng thú là một dòng nghệ thuật đầy cảm hứng và sáng tạo. Nơi cây cối trở thành hiện thân cho các hình tượng thiêng liêng và sống động. Nó là cầu nối giữa thiên nhiên và trí tưởng tượng của con người, giữa thực tại và biểu tượng. Chơi bonsai dáng thú không chỉ là thú vui sưu tầm hay làm đẹp, mà còn là hành trình dài. Chúng là cầu nối của thấu hiểu – sáng tạo – biểu đạt. Người nghệ nhân gửi gắm phần hồn mình qua từng dáng cây, thế rễ, thế ngọn.